1. STEMPEL

Stempel jest jedną z najbardziej popularnych (obok szablonu) i efektownych technik graficznych druku wypukłego. Technika atrakcyjna ze względu na prostotę i łatwość jej opanowania. Dzięki temu jest wyjątkowo kreatywna, sprzyjająca twórczej inwencji zarówno dziecka jak i amatora, ale też współczesnego artysty profesjonalnego, który potrafi odważnie korzystać z różnorodnych technik pozwalających na swobodę wypowiedzi artystycznej. Szczególnie więc przydatna w połączeniu z innymi technikami malarskimi.

Stempel jest techniką multiplikacyjną. Barwne kompozycje (linearne, kalejdoskopowe i bardziej skomplikowane układy) mogą być złożone z wielokrotnie powielanych elementów. Jednak dzięki tej technice, te same elementy nigdy nie są takie same. Ponadto pozwala ona na tworzenie charakterystycznych ornamentalnych struktur, od najprostszych zwartych raportów do wzorów z optyczną wymiennością figury i tła, czy jeszcze bardziej skomplikowanych i wyrafinowanych kompozycji charakterystycznych dla sztuki ornamentalnej Islamu (geometryczne mozaiki Zellij).

Ornament występował w sztuce od początku jej istnienia. Przez wieki przybierał coraz to inne charakterystyczne dla danej epoki cechy i znaczenie. Jedynie w pierwszej połowie XX wieku kwestionowano jego wartość, przypisując mu powierzchowne, wyłącznie dekoracyjne walory. Dotyczyło to zwłaszcza architektury, zmęczonej jałowym dziewiętnastowiecznym eklektyzmem. Mimo to nigdy nie brakowało wybitnych artystów współczesnych, którzy w swojej twórczości nawiązywali do ornamentu i twórczo go rozwijając, nadawali mu nowy niepowtarzalny wymiar.

Jednym z najwybitniejszych artystów był holenderski malarz i grafik Maurits Cornelis Escher. W swojej twórczości perfekcyjnie wykorzystywał optyczne złudzenia (między innymi wymienność figury i tła). Równie wybitnym artystą, którego twórczość nawiązuje do charakterystycznych cech liternictwa oraz kaligrafii i w pewnym sensie ma charakter ornamentalny, jest afroamerykański znakomity malarz i twórca graffiti Retna. Nawiasem mówiąc, jeden z pięciu najbogatszych, tworzących dzisiaj artystów.

Najprostszą kompozycją ornamentalną z użyciem stempla jest raport. Wykorzystuje on specyfikę naszej percepcji wzrokowej, o której wspomina brytyjski krytyk sztuki John Berger w swojej pracy: "Sposób widzenia". Charakterystyczną cechą naszego postrzegania jest to, że nigdy nie patrzymy wyłącznie na jedną rzecz. Zawsze patrzymy na związek pomiędzy rzeczami, a także pomiędzy rzeczami a nami samymi.

Co ciekawe, wielokrotnie powtarzany kształt stempla z jednej strony wzmacnia jego wyrazistość, tak że ten pojedynczy kształt staje się bardziej sugestywny i tym samym bardziej wymowny, a ponadto w układzie rytmicznym, jak zapis nutowy staje się też wyraźnie zabarwiony emocjonalnie.

Z drugiej strony ten kształt, a raczej jego forma, może w każdej chwili zniknąć dzięki zjawisku wymienności figury i tła. To zjawisko, tak zwanej percepcji holistycznej opisane w Psychologii Gestaltu artyści świadomie wykorzystują do tworzenia złudzeń optycznych. Na przykład: funkcję figury może przejąć nieoczekiwanie kształt wyodrębniony z tła. Wszystko zależy od tego, na jakich elementach kompozycji koncentrujemy swój wzrok: czy na powielających się kształtach stempla, czy też na powtarzających się pomiędzy nimi kształtach tła.

Nasze doświadczenie wzrokowe każe nam postrzegać figury w kształtach bardziej wyrazistych, bogatszych w szczegóły i bardziej podatnych na skojarzenia przedmiotowe. Jednak, kiedy zarówno figura stempla jak i figura tła są równie aktywne, wybór tła i figury nie są już takie oczywiste. Obraz staje się bardziej wieloznaczny i intrygujący zarazem. W tworzeniu kompozycji ornamentowych można wykorzystać jeszcze inne zasady Gestaltu, takie jak zasada bliskości, podobieństwa, ciągłości, zamykania, wspólnego losu, czy zasada przyzwyczajenia.

Technika stempla polega na wielokrotnym odciskaniu na podobraziu (kartonie, desce, płótnie) powtarzalnych kształtów za pomocą gotowych lub specjalnie zaprojektowanych stempli i tworzeniu w ten sposób mniej lub bardziej skomplikowanych ornamentalnych wzorów. Konsystencja starannie przygotowanej farby powinna mieć mniej więcej charakter pasty do zębów. Przed przystąpieniem do realizacji zadania należy wykonać szereg prób wstępnych pozwalających na uzyskanie właściwej konsystencji farby i uzyskanie odpowiedniej trwałości stempla.

Do tworzenia stempli można użyć gotowych przedmiotów z bliższego lub dalszego otoczenia, niekoniecznie płaskich (np. trzepaczki do jajek). Można też wykonać je z mniej lub bardziej trwałych materiałów, np. warzyw i owoców (przekrojonego ziemniaka, kapusty, cebuli itd.), gąbek o różnych stopniach porowatości, kawałków tkanin z wyrazistą strukturą (np. gaza higieniczna, juta), itd. Stemple wykonane z warzyw i owoców są najczęściej bardzo nietrwałe, czasami zbyt mokre. Można wówczas ich powierzchnię roboczą delikatnie osuszyć papierowym ręcznikiem, bądź przypalić rozgrzanym żelazkiem.

Pierwsze eksperymenty z nowymi stemplami wykonujemy na małych formatach kartonu, np. A4. Nie należy wykonywać prób na surowym białym papierze. Do malowania tła zaleca się używać wałeczka lub pędzla gąbkowego, pozwalającego na cieniowanie. Zwłaszcza w przypadku stempli organicznych. Ze względu na ich delikatną strukturę, ważne jest, aby powierzchnia tła była maksymalnie płaska i gładka. Aby dobrze poznać właściwości farby i spreparowanego stempla, pierwsze eksperymenty powinny mieć charakter raportu, czyli zdyscyplinowanego układu powtarzających się elementów, jak w tabliczce czekolady.

Przed przystąpieniem do pracy na większym formacie, np. 70x100 cm, warto wykonać kilka małych czarnobiałych szkiców pozwalających na wybór najciekawszych kompozycji oraz (najlepiej metodą prób i błędów) starannie przemyśleć kolorystykę całej kompozycji. Dotyczy to zarówno koloru tła jak i zestawu kolorów, które będą przenoszone z palety za pomocą stempla na powierzchnię kartonu. Ważne, aby wybrany zestaw barw tworzył harmonijną całość. Dlatego też unikamy używania surowych barw wyciśniętych prosto z tuby.

Przed przenoszeniem farby na podobrazie za pomocą stempla, nakładamy farbę na płaską powierzchnię (paleta, taca, duży talerz) i wyrównujemy jej grubość wałeczkiem. Dzięki równomiernemu rozłożeniu cienkiej warstwy koloru na płaskiej powierzchni zbyt duża ilość farby nie zlikwiduje delikatnie zróżnicowanej struktury stempla, jego płytkich miejsc wklęsłych. Dzięki temu też kolejne odbicia stempla będą stosunkowo powtarzalne. Dotyczy to zwłaszcza stempli wykonanych z mniej trwałych materiałów, na przykład z niektórych warzyw i owoców.

Do nanoszenia farby na bardzo delikatne stemple, łatwo ulegające zniszczeniu (z miękkich warzyw i owoców) wskazane jest przygotowanie elastycznego podłoża z cienkiej gąbki izolowanej np. naciągniętą folią, aby uniknąć wsiąkania farby, czyli podłoża zbliżonego charakterem do klasycznej poduszki do urzędowych stempli. W przypadku bardziej trwałych stempli doskonałym narzędziem nanoszenia na nie farby są okrągłe pędzle gąbkowe, dostępne w zestawach o różnych rozmiarach: średnice gąbek: 13 mm, 20 mm, 25 mm i 35 mm, długość rączek 6-6,5 cm. 

KAMIL WRONA

IGA NALEWAJEK

AMELIA NOWAK

URSZULA GOŁDASZ

EWELINA BEDNARZ

ZUZANNA NOWAK

DARIA RACZYŃSKA

ZUZANNA NOWAK

KAMIL WRONA

ZOFIA KOSZEWICZ

ZUZANNA NOWAK